RUBRIKA: Knjigu pod mišku

Dr Vesna Bajić Stojiljković : Scenska narodna igra i muzika

Muzikološki institut SANU, 2019

Narodna igra na sceni: Počeci izučavanja i edukacije

Autor: Dr Dragana Stojanović

Nastup AKUD „Branko Krsmanovićˮ na promociji monografije „Maestro Branko Markovićˮ, Beograd, Narodno pozorište, 2017 (foto: Vesna Bajić Stojiljković)

Pitanje pojavnosti narodne igre na sceni, odnosno, pitanje scenskog prikazivanja narodne igre latentno je prisutno u etnomuzikološkim, etnokoreološkim i etnoteatrološkim raspravama kroz ceo dvadeseti vek. Neslaganja u stručnim mišljenjima oko toga da li se takva praksa može uvrstiti u narodnu muzičku i igračko-izvođačku praksu ili je u pitanju pojava koju bi trebalo definisati kao folklorizam, dovela su, međutim, do nedovoljnog posvećivanja pažnje ovoj temi unutar relevantnih akademskih narativa.

Drugim rečima, iako je dato pitanje često postavljano u okviru pisanih ili usmenih formalnih obraćanja stručne zajednice, sveobuhvatne studije na ovu temu su ipak bile retka pojava. U tom smislu knjiga dr Vesne Bajić Stojiljković pod nazivom Scenska narodna igra i muzika – Procesi (re)definisanja strukturalnih, dramaturških i estetskih aspekata u scenskom prikazivanju tradicionalne igre i muzike za igru u Srbiji, predstavlja izuzetan primer sinteze dosadašnjih istraživanja na ovu temu, ali i vredan primer originalnog naučnog ostvarenja.

Knjiga dr Bajić Stojiljković ukazuje se kao obimna, sadržajna studija koja se bavi ne samo konceptima vezanim za scenski tretman narodne muzike i igre, već i pokušajem njihovog kontekstualnog, kulturalnog, istorijskog i strukturalnog razumevanja.

Prateći relevantne pravce etnomuzikoloških, etnokoreoloških i etnoteatroloških istraživanja, dr Vesna Bajić Stojiljković postavlja i nudi originalna i inovativna terminološka rešenja, oličena u sistemu narativa, žanrova i vrsta KNI (koreografije narodne igre), koja su već našla primenu u akademskom okružju, kao i u polju etnokoreološke, muzičko-scenske, pedagoške i dramaturške prakse.

Knjiga sadrži sedam poglavlja, koja, osim teorijske rasprave, uključuju i strukturalno-formalnu analizu devet odabranih koreografskih dela, čiji metod selekcije autorka brižljivo objašnjava i argumentuje. Uz tekst, napisan na gotovo pet stotina stranica, priloženi su i grafikoni, slike, sheme, kinetogrami i tabele, koji ilustruju iznesenu teorijsku raspravu i odabrane primere. Bogat spisak korišćene literature upoznaje čitateljke i čitaoce sa autorkinom upućenošću u materiju i sa odabirom škola mišljenja koje su uticale na njeno istraživanje. Takođe, ovako široka bibliografija otvara i čitav korpus štiva za naknadno ili ponovno čitanje i promišljanje.

AKUD „Branko Krsmanovićˮ, 1985. godine (izvor: „Maestro Branko Markovićˮ, autorke Maja Krasin Matić i Vesna Bajić Stojiljković, Beograd 2017, str. 251)

U prvom poglavlju, naslovljenom kao Scensko prikazivanje tradicionalne muzike i muzike za igru, autorka mapira, tematizuje i uporedno analizira termine scena i scensko prikazivanje u etnokoreološkim, etnomuzikološkim i etnoteatrološkim diskurzivnim okvirima, što čitavom teorijskom osvrtu daje interdisciplinarni karakter. Ovakva interdisciplinarnost služi kao osnova za kasnije izvođenje nove terminologije i za integraciju interdisciplinarnih rasprava u jasno određeno etnokoreološko polje.

Drugo poglavlje, u skladu sa svojim naslovom, donosi neophodan i važan pregled društveno-istorijskih okolnosti u razvoju scenskog prikazivanja tradicionalne igre i muzike za igru. Ove društveno-istorijske okolnosti dr Bajić Stojiljković deli u četiri perioda, koje zasebno diskutuje. U pitanju su period od druge polovine devetnaestog veka do kraja Prvog svetskog rata, potom međuratni period, pa period od Drugog svetskog rata do raspada SFRJ i, naposletku, period od devedesetih godina dvadesetog veka do danas. Ovo poglavlje prepuno je dragocenih podataka o nastajanju polja proučavanja scenske narodne igre i muzike, što daje izuzetnu bazu za razumevanje teza koje autorka naknadno postavlja i argumentuje.

Treće poglavlje u celini tematizuje termin koji dr Vesna Bajić Stojiljković ovim istraživanjem uvodi – u pitanju je KNI, odnosno koreografija narodne igre. Ovo poglavlje otpočinje diskusijom o terminu koreografija u širem smislu te reči, ali i u užem, specifičnom, lokalno orijentisanom kontekstu, nakon čega autorka izvodi termin KNI. Kako i sama kaže, termin KNI se toliko prirodno nadovezuje na termin koreografija, koji je i do sada korišćen, da gotovo deluje već prisutno i poznato, no, to ipak nije tako.

Autorkinim rečima: „U skladu sa predmetom proučavanja (scensko prikazivanje tradicionalne igre i muzike za igru) predložiće se upotreba opšteg termina koreografija u savremenoj etnokoreološkoj nauci u Srbiji za imenovanje celovite plesne kompozicije, a preciznijom odrednicom narodne igre biće označene sadržinski samosvojne forme plesne kompozicije bazirane, dakle, na osnovama tradicionalne narodne igre. Shodno tome, u ovom radu imenujem i konceptualizujem terminološku odrednicu koreografija narodne igre (u skraćenom obliku KNI)ˮ (155. strana).

Grafički prikaz prostorne kompozicije segmenta koreografije. Finalni deo igre „Arapsko kokonješteˮ (izvor: „Scenska narodna igra i muzikaˮ autorke Vesne Bajić Stojiljković, str. 299)

Četvrto poglavlje knjige nosi naziv Žanrovski sistem scenskog prikazivanja tradicionalne igre i muzike za igru. Ovo poglavlje donosi određenje žanrova i podžanrova KNI, što ujedno predstavlja važan korak u proveri autorkine hipoteze, koja se odnosi na mogućnosti i opseg potencijala korišćenja termina KNI u savremenoj etnokoreološkoj, etnomuzikološkoj i etnoteatrološkoj praksi.

Autorka uspešno izvodi i pokazuje razlike između tri žanra KNI: splet, dramatizacija i varijacija, od kojih svaki u sebi sadrži još po dva podžanra.

Nadalje, u petom poglavlju autorka postavlja metodološke okvire žanrova KNI kroz formalno-strukturalnu analizu, diskutujući kinetičku, prostornu i temporalnu dimenziju KNI, kao i koreografsko-kompozicione principe i postupke u KNI. Autorka se osvrće i na koncept narativa, kao i na principe analize dramatizacije i dramaturgije u KNI. Na kraju, autorka daje uporednu analizu igre, muzike i narativa KNI, čime podseća na važan aspekt tradicionalne igre, bilo da se ona odvija van scene ili na njoj – u pitanju je sprega koreografije kao strukture, i izvođenja kao scenskog načina interpretacije igre.

AKUD „Branko Krsmanovićˮ, 1975. godine (izvor: „Maestro Branko Markovićˮ, autorke Maja Krasin Matić i Vesna Bajić Stojiljković, Beograd 2017, str. 202)

Šesto poglavlje iznosi odabrane analize KNI prema koreografskim žanrovima, dok sedmo poglavlje, sumirajući prethodno iznesene zaključke, donosi završna razmatranja u kontekstu (re)definisanja strukturalnih, dramaturških i estetskih aspekata u scenskom prikazivanju tradicionalne igre i muzike za igru u Srbiji, po čemu i čitava knjiga nosi naslov.

Knjiga dr Vesne Bajić Stojiljković može biti dragocena kako etnokoreolozima, tako i etnomuzikolozima, etnoteatrolozima, dramaturzima, naratolozima, teoretičarima umetnosti i medija, pedagozima tradicionalne muzike i igre, te svima onima koji se u svom radu bave pitanjem suodnošenja scenskog, tradicijskog, stvaralačkog, izvođačkog, pedagoškog i ljudskog faktora.

Vesna Bajić Stojiljković

Tradiciju, naposletku, prenosimo medijem tela, u za to određenom prostoru i u datom vremenu koje se, ukoliko ideja o njenoj vrednosti opstane kroz generacije, pretvara u vekove postojanja, promene i opstajanja.

U tom smislu srdačno preporučujem knjigu dr Vesne Bajić Stojiljković Scenska narodna igra i muzika – Procesi (re)definisanja strukturalnih, dramaturških i estetskih aspekata u scenskom prikazivanju tradicionalne igre i muzike za igru u Srbiji, kao štivo za čitanje i učenje, ali i kao inspiraciju za buduća istraživanja.