Magazin Etnoumlje / Rubrika: Bez paradajza, molim!

Atmosfera ljubavi i zajedništva

Dvadeset petog jula ove godine našli smo se u šumadijskom selu Raniloviću, na osamnaestom festivalu Pevaj, Srbijo koji je okupio veliki broj pevačkih grupa i dueta iz Srbije i regiona.

07/10/2024.

Autor: Ivana Arsenijević

Učesnici Festivala ”Pevaj, Srbijo”, Ranilović, 2024 (foto: Siniša Milošević Kroki)

Sedamdesetak kilometara dugim putem južno od Beograda, kroz zelene predele Šumadije i njena, u pesmama opevana, brda i doline, stiže se do dela pinosavske površi, na kojem su obale reke Turije i njenih levih pritoka stvorile duboke brazde. Tu, u samom srcu Srbije, u oblasti Gornje Jasenice, smešteno je selo Ranilović. Ono pripada opštini Aranđelovac, a u neposrednoj je blizini istorijski važnog Orašca, zatim velikog i važnog paleolitskog nalazišta – pećine Risovače, mineralnih voda Bukovičke banje, Oplenca i Topole.

Jednog meštanina ovog sela, početkom 21. veka, čudesni životni putevi doveli su do muzike i izvorne pesme, a zahvaljujući njegovoj posvećenosti, nastala je manifestacija koja već 18 godina okuplja Srbe iz zemlje i regiona sa idejom zajedničarenja u ljubavi prema srpskoj tradicionalnoj pesmi i korenima.

Radiša Stojanović je tvorac Festivala izvornih grupa pevača Pevaj, Srbijo u Raniloviću, koji se održava svake godine, 25. jula, a u okviru proslave Dana aranđelovačke opštine, čija se centralna manifestacija održava u samom gradu, 26. jula, na dan slave i imendana grada – praznika Sabora Sv. Arhangela Gavrila.

Šumadija, na putu ka Raniloviću, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

KORENI U FUDBALU

Radiša Stojanović (1953), sada penzioner, po struci je diplomirani inženjer. Radio je u Aranđelovcu u administraciji, a uz to se godinama bavio fudbalom, kao igrač, trener i sudija. Od 1973. godine se interesuje za folklor, a od 2004. aktivno se bavi tradicionalnim pevanjem.

Kako nam je za Etnoumlje ispričao, do toga je došlo sasvim iznenadno. Nakon pobede u jednom fudbalskom meču, Radiša i njegovi igrači su proslavljajući zapevali u glas. Sudbina je htela da tom prilikom budu prisutna i dvojica članova izvorne pevačke grupe iz Orašca, kojoj je nedostajao član za pratnju, te su, kada se Radišin snažan glas istakao u spontanoj pesmi, procenili da je on taj bas koji im je potreban. Stvorila se uskoro i zgodna prilika, te je Radiši bilo ponuđeno da im se pridruži, što je on isprva prihvatio kao šalu, jer do tada nije imao prilike da se pevanjem ozbiljno bavi.

Uvodno obraćanje Radiše Stojanovića, Festival ”Pevaj, Srbijo”, Ranilović, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

Priča koja je počela gotovo kao anegdota srećno se nastavila, a Radiša 2007. u Orašcu osniva i udruženje pod nazivom „Sretenjska svitanja”, koje potom menja u „Sretenjske zore”. U tom periodu osniva i svoju pevačku grupu Sretenjske zore spajanjem nekadašnjih članova grupe Veseli Kosmajci sa novim članovima.

Grupa se bavi interpretiranjem srpskih tradicionalnih pesama sa područja Šumadije, a od osnivanja se nikad nije rastavljala. Imaju aktivnu i kvalitetnu saradnju sa odsekom za etnomuzikologiju Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu. Takođe, na osnovu njihove pevačke aktivnosti i repertoara iznedren je i jedan etnomuzikološki magistarski rad autorke Jovane Dunić.

Pokretanje Festivala Pevaj, Srbijo bilo je među prvim delatnostima udruženja „Sretenjske zore”, kao prirodan nastavak i nadgradnja bavljenja tradicionalnom pesmom. Radiša ovo takmičenje, verovatno inspirisan svojom sportskom karijerom, naziva „prvenstvom” Srbije za izvorne grupe pevača.

U samom startu, bilo je to takmičenje mladih pevačkih grupa iz Srbije, ali se vremenom koncepcija razvijala i menjala, a kroz terenske aktivnosti i putovanja Radišine pevačke grupe sticani su novi kontakti, te je tako broj učesnika rastao (u pojedinim izdanjima i od 500 do 800 učesnika), uključenjem i sve većeg broja učesnika iz regiona.

Ova manifestacija, usko vezana za Dane Aranđelovca, ima svoj tradicionalni ciklus: tri godine uzastopno održava se u gradu, a zatim četvrte godine u Raniloviću. Od skoro, ima i svoje zimsko izdanje: Sretenjski svesrpski festival – takmičenje izvornih grupa pevača u Aranđelovcu, čije će se peto izdanje održati uoči praznika Sretenja, 13. februara 2025. godine.

LJUBAV PREMA PESMI I KRAJU

Defile učesnika festivala ”Pevaj, Srbijo”, Ranilović, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

Nakon okupljanja učesnika kod crkve Sv. Vartolomeja i Varnave usledio je svečani defile do dvorišta OŠ „Ljubomir Nenadović”. Ovogodišnje takmičenje svečano je otvorio gospodin Velizar Đerić, savetnik ministra Đorđa Milićevića, ispred Ministarstva za dijasporu Vlade Republike Srbije koje je ove godine podržalo festival. Potom se okupljenim učesnicima obratio i etnomuzikolog, prof. dr Dimitrije O. Golemović, poručivši im da iz srca zapevaju pesme iz svoga kraja, jer tu onda nema greške, „nema kopija, već samo original”.

Osvrt na 53. manifestaciju „Crnorečje u pesmi i igri” održanu juna 2024. godine

U uvodnom revijalnom delu programa, svojim nastupom i glasom istakao se mladi guslar Lazar Čolaković (6 godina) iz Foče, i ako se po jutru dan poznaje, moglo bi se reći da se publici predstavio veliki muzički potencijal i kvalitetan budući nosilac guslarske tradicije. Za artikulaciju celokupnog programa bili su zaduženi iskusni voditelji: gospođa Valentina Nedeljković, redovni spiker RTV Šumadija, i čuveni gospodin Milovan Miša Ćirić, nekadašnji dugogodišnji voditelj Sabora trubača u Guči, poznat i po svom udruženju „Upakovana nostalgija”. Oni su nas upoznali i sa propozicijama takmičenja, a za stručnu ocenu i dodelu nagrada zaduženi su bili prof. dr Dimitrije O. Golemović i prof. dr Sanja Radinović, etnomuzikolozi.

Deo publike i članovi žirija (levo), Sanja Radinović i Dimitrije Golemović, Festival ”Pevaj, Srbijo”, Ranilović, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

Takmičenje se tradicionalno odvija u pet kategorija: mlađe i starije ženske pevačke grupe, mlađe i starije muške pevačke grupe i dueti. Nagrade su predviđene za pet najboljih nastupa u svakoj kategoriji, posebno se nagrađuje i po jedan solista iz svake kategorije, a jedna ženska i jedna muška grupa dobijaju i nagradu publike. Prvih pet plasiranih u svim kategorijama dobijaju direktan plasman za takmičenje u okviru Sretenjskog svesrpskog festivala. Ostalim učesnicima dodeljuje se plaketa za očuvanje muzičke tradicije i pehar za kvalitet negovanja i očuvanja izvorne pesme.

Prijateljski koncept takmičenja i činjenicu da niko neće otići kući bez nagrade, potvrdio je i veliki broj spremnih pehara na sceni, a kako nam je i sam Radiša rekao: „Nama je na prvom mestu okupljanje Srba iz Srbije i dijaspore, a takmičenje je samo jedna ukrasna osobina festivala”.

Ove godine predstavile su se 34 pevačke grupe (muške, ženske i jedna mešovita) i 11 dueta iz Srbije i regiona. Sa teritorije Srbije učešće su uzele grupe mahom iz Zapadne Srbije: Dragačeva (Guča), Zlatiborskog okruga (Požega), Moravičkog okruga (Ivanjica, Lučani) i Raškog okruga (Kraljevo, Ribnica i Raška), uz znatno manji broj učesnika sa područja Šumadije (Mladenovac, Orašac i Topola), dok su iz Beograda, Šapca i Inđije došli predstavnici Kulturno-umetničkih društava srpskih doseljenika iz Hrvatske (Korduna i Banije). Pevači iz Republike Srpske upriličili su preko 20 nastupa na ovogodišnjem takmičenju u raznim kategorijama. Došli su iz Istočnog Sarajeva, Rogatice, Bratunca, Foče, Novog Goražda, Prijedora i Šipova, a predstavilo se i pevačko društvo doseljenika koji žive u Staroj Pazovi.

Radiša nas je upoznao sa činjenicom da su i grupe iz Crne Gore, Hrvatske i sa Kosova bile u planu, ali da nažalost ipak nisu mogle da se odazovu pozivu.

Muški duet Udruženja srpskog izvornog pjevanja Glasinac – Tomo Borovina – Sokolac, Nastup na festivalu ”Pevaj, Srbijo”, Ranilović, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

U programu su se nizale pesme starijeg i novijeg sloja srpskog tradicionalnog pevanja – na glas i na bas – ojkače, kantalice, bećarci, potresalice, pesme iz vika itd. Bilo je tu posleničkih pesama – žetelačkih, sa prela, zatim čobanskih, kao i pesama opšte namene sa šaljivim, porodičnim i ljubavnim temama.

U najvećoj meri ipak je bilo rodoljubivih pesama, koje govore o prirodnim lepotama, čežnji i ljubavi prema rodnom kraju, i koje veličaju Srbiju kao domovinu i majku velikih junaka.

Tako su se nizali stihovi i nazivi pesama poput „Dragačevo ružom ograđeno”, „Fočo moja, među dvije vode”, u tebi se rađaju vojvode”, „Oj, Srbijo, majko našeg roda”, „Srbija je podgojila, majka, Obilića, kosovskog junaka”, kao i čuvene „Nema raja bez rodnoga kraja”. Interesantna je bila pesma „Oj, Krajino, kažu da si mala” sa tekstom posvećenim Nikoli Tesli, koju je izvela muška pevačka grupa KUD Petrova Gora, Kordun, Beograd, a povodom dana Nikole Tesle koji su bili u toku za vreme održavanja ovog festivala.

SRCE NA TERENU

Specifično je, međutim, da manifestacija ovakvog obima nema svoju publiku. Gledalište ispred bine gotovo u celini ispunili su sami učesnici. Organizatori nam kažu da je takav slučaj čak i kada se sabor održava u Aranđelovcu, takođe na otvorenom, te da osim slučajnih prolaznika u parku, nema slušalaca, a Radiša komentariše da se veoma često sreće sa takvom situacijom, i da nažalost „gde god da se putuje, za izvornu muziku većinom je slabo interesovanje”.

Deo publike festivala ”Pevaj, Srbijo”, Ranilović, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

Međutim, to nije uticalo na samu atmosferu, niti je mesto dešavanja delovalo pusto: svi učesnici su tokom celokupnog, i ne kratkog programa, ostali prisutni kao publika i svesrdno ispratili nastupe svojih prijatelja, gromkim aplauzima i uzvicima podrške.

Ono što bi publici u koncertnoj dvorani verovatno zasmetalo, ovde je stvorilo atmosferu ljubavi i zajedništva: sve grupe su čak dobijale aplauze nakon svake izvedene strofe, te su tako svi sve vreme navijali jedni za druge.

Dirljiva je posvećenost i povezanost ovih ljudi, ako se uz navedeno uzme u obzir i to da je veliki broj njih putovao satima od najranijeg jutra da bi bio na takmičenju na vreme – kako reče prof. Golemović: „o svom ruhu i kruhu” – te da ih to nije sprečilo da ispevaju dušu na bini i poklone je svojim „konkurentima”.

Muška pevačka grupa KUD Đerdan – Ivanjica, Nastup na festivalu ”Pevaj, Srbijo”, Ranilović, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

Da su bitniji pesma i prijateljstvo od same nagrade, slaže se i podmladak. Natalija Nikolić (15 god) iz Vinče, članica mlade ženske pevačke grupe iz Topole koju vodi i podučava Maja Stanojević Petrović, kaže da joj je drago što je ove godine imala prilike da upozna dosta mladih pevača iz Srbije i regiona: „Nagrade su manje bitne, i to će vremenom doći, na ovakvim takmičenjima se stvara iskustvo, a lepa su druženja i prijateljstva koja ostvarimo u ovakvim prilikama”.

U kategoriji mlađih ženskih pevačkih grupa, prvi put ove godine nastupile su i mlade Paljanke. Grupa je oformljena tek prošle godine u septembru, i trenutno su jedina mlada pevačka grupa u Republici Srpskoj. Predvodi ih starija Paljanka, Vojka Mrdić, koja je kao druga majka tu da ih nauči pesmi, ali i podrži u svim drugim životnim stvarima, te ova grupa zaista ima „pun paket” u smislu usvajanja tradicionalne pesme uz stariju i iskusniju pevačicu, što je od izuzetnog značaja.

Druženje na festivalu ”Pevaj, Srbijo”: mlade Paljanke i Vojka Mrdić sa članicama grupe KUD Oplenac, Ranilović, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

Puna ljubavi i razumevanja za svoje naslednice, Vojka nam sa ponosom govori da svih sedam njenih devojčica zna i da povede pesmu i da peva pratnju. Na pitanje da li im je zahtevno da usvoje izvorne pesme i stil, članica grupe Anđela Koroman (13 god) odgovara: „Kako kad, zavisi i od pesme. Nije nam toliko stalo do trofeja, nego da se lijepo zabavimo, da sutra imamo neke prijatelje odavde, da našu tradiciju sačuvamo”.

Mira Vukosavljević (56 god) iz grupe „Zavičaj Banija” iz Šapca, rodom je sa Banije, a u Srbiji živi od 1995. godine. Za sebe kaže da je još kao dete dobila banijsku ojkaču kao miraz, što smatra velikim poklonom. Iako banijski stil i pesmu nije lako preneti, veliki je optimista da će pravi tradicionalni zvuk opstati sa mlađim generacijama, ali navodi da je veoma bitna angažovanost pevača poput nje, koji su duh pesme nasledili iz majčinog i bakinog krila, kao i prisustvo na ovakvim skupovima gde mladi mogu da čuju i uče.

Sa puno ljubavi govori da za nju pesma predstavlja i podršku u životnim i zdravstvenim nedaćama, jer kako kaže „teče venama kao lek, čini mi se da ide prvo pesma, pa krv”.

PEVAJ, SRBIJO!

Program ovogodišnjeg festivala dodatno je ukrašen izborom za Mis festivala, prvu i drugu pratilju, tradicionalnim izborom „kralja” i „kraljice” iz svake pevačke kategorije i revijalnim nastupima i zdravicama zaista neumornih pevača. I tako se u Raniloviću čitavog dana orila pesma, a manifestacija je zaokružena lepotom i veseljem.

Dr etnomuzikologije, profesorka Sanja Radinović, istakla je i pohvalila Radišin nesmanjeni entuzijazam i trud da ovaj festival ne samo održi, već i da ga, uz sve poteškoće, sve više razvije: „Ono što je ključno jeste cilj ovakvih manifestacija koji je ispunjen, a radi se o podsticanju ljudi da i dalje neguju svoju muzičku tradiciju i prenose je na mlade”.

I pored najava, marketinga i organizovane predfestivalske večeri, čini se da je ova manifestacija još uvek „van radara”. Ipak, ona godinama opstaje, i dokazuje da je sadržaj bitniji od reklame. Ovaj tekst je naš poklon vrednom i upornom Radiši za punoletstvo festivala, i ujedno poziv svima koji su u mogućnosti da ga podrže i isprate, od kolega, institucija, do zainteresovanih ljubitelja tradicionalnog zvuka, u nadi da će se ispuniti Radišina želja da u budućnosti Festival izvornih pevača Pevaj, Srbijo okupi Srbe iz dijaspore i čitavog sveta, za šta je svakako potrebna velika i ozbiljna organizacija.

Kandidatkinje i kandidati izbora za Mis i Mistera festivala ”Pevaj, Srbijo”, Ranilović, 2024 (foto: Ivana Arsenijević)

I za kraj malo simbolike. Srpska reč „sreća” ima poreklo u staroslovenskoj reči „sretenije”, što asocira pre svega na praznik čije ime nosi udruženje „Sretenjske zore”, ali i ukazuje na to da je prava sreća u susretu i zajednici sa drugim bićem, u ljubavi. Festival Pevaj, Srbijo ogledalo je ove istine, koju njegovi učesnici, evidentno, nose u svojim srcima. Želimo im još mnogo susreta u duhu ljubavi, kroz radost i pesmu, jer kako poručuje Mira Vukosavljević: „Pjesma nema granice. Pjevajte i samo pjevajte!”