Magazin Etnoumlje / Rubrika: Korak bliže

Koreodrama 700, u slavu Gračanice

Ovo je osvrt na najnoviji projekat Ansambla narodnih igara i pesama Kosova i Metohije „Venac”. Taj „mjuzikl narodne igre”, koreodrama 700 nastala je iz potrebe da se na umetnički način obeleži sedam vekova postojanja manastira Gračanica.

Autor: Anastasija Živković

Ansambl ”Venac”, Koreodrama 700 (foto: Nikola Živić)

Manastir Gračanica je podignut 1321. godine, a od 2006. se nalazi na Uneskovoj Reprezentativnoj listi svetske kulturne baštine. Koreodrama 700 je svoju premijeru imala u junu 2022. godine u Narodnom pozorištu u Beogradu, da bi kasnije i publika u Banjaluci, Novom Sadu i Gračanici imala priliku da prisustvuje ovom „mjuziklu narodne igre na osnovama nematerijalnog kulturnog nasleđa i prelomnih istorijskih tačakaˮ.

U osmišljavanju ovog muzičko-scenskog dela učestvovali su stručnjaci iz različitih oblasti scenskih umetnosti, a čitav projekat je podržalo Ministarstvo kulture  Republike Srbije. Autor koreodrame je umetnički rukovodilac Ansambla „Venac”, Miloš Cile Mitić, dok režiju potpisuje Dragan Elčić, muziku Zdravko Ranisavljević i Aleksandar Sofronijević, a kostime Boris Čakširan.

GRA-ČA-NI-TSA?!

Radnja je zasnovana na libretu, koji prati porodicu Radović iz sela Sušica kod Gračanice, od zidanja manastira do danas.

Ansambl ”Venac”, Koreodrama 700 (foto: Nikola Živić)

„Kroz celo putovanje vodi nas mladić iz porodice Radović, koji u današnjem vremenu dolazi na razgovor za vizu u jednu od ambasada u Beogradu, gde se, izazvan pitanjem službenice ambasade da li se Gračanica uopšte nalazi u Srbiji, priseća porodične istorije kroz sedam vekova postojanja manastira.”

I upravo njen glas i pitanje „Gra-ča-ni-tsa?! Is it in Serbia? Da li se to nalazi u Srbiji?”, koje se nekoliko puta ponavlja u pauzama između segmenata, izaziva posebne emocije i podseća na teške trenutke naše istorije.

Koreodrama 700 je podeljena na dvanaest različitih scena, od kojih osam opisuju ključne ličnosti i istorijske događaje iz poslednjih sedam vekova. Njihovi nazivi su „Povelja”, „Freska Viva”, „Seobe”, „Ropstvo”, „Ustanak”, „Konzul”, „Janićije” i „Tankosić”.

Segment pod nazivom „Ambasada” putem video snimka prikazuje mladog momka (kojeg glumi autor, Miloš Cile Mitić) na ulicama Beograda na putu za neku od inostranih ambasada.

„Markova Šara” predstavlja kombinaciju narodne epske pesme o „Marku Kraljeviću i vili”, i tradicionalne pesme „Navali se Šar planina”.

Jedna posebna scena „Batina igra leptira” posvećena je proslavljenom igraču Nacionalnog ansambla „Kolo” i koreografu, Bratislavu Bati Grbiću, koji je rodom iz Pizrena, te predstavlja svojevrsni omaž.

Poslednja scena pod nazivom „Svadba” donosi veliko finale u kojem potomak Radovića sa početka priče traži kartu u jednom smeru za Gračanicu, dok ceo ansambl završava koreodramu uz virtuozno izvođenje tradicionalnog plesa čačak.

JEZICI MUZIKE I KOREOGRAFIJE

Ansambl ”Venac”, Koreodrama 700 (foto: Nikola Živić)

U ovaj muzičko-scenski spektakl su, takođe, uključeni izvodi iz koreografija drugih autora, te je tako pomenuta „Freska Viva” autorsko delo Bate Grbića, a izvedeni su i Splet igara sa Kosova i Metohije Vjaćeslava Slavka Kvasnevskog i Arhaična ženska igra iz Gračanice Radojice Kuzmanovića.

Korišćene muzičke teme, aranžirane za narodni orkestar, čine obrade poznatih pesama poput „Ajde, Jano”, „Rasti, rasti, moj zeleni bore”, „Oj, mori, vrbo zelena”, melodije Kir Stefana Srbina i Isaije Srbina iz 14. i 15. veka, guslarska pesma „Turci haraju manastir” u izvođenju Boška Vujačića, kao i autorske numere „Boj” Aleksandra Sofronijevića i „Komitska pesma” Milana Miće Petrovića.

Ansambl ”Venac”, Koreodrama 700 (foto: Nikola Živić)

Koreodrama 700 sadrži i niz tekstova kojima su inspirisani dijalozi i narativ koji prati video snimke i plesna izvođenja. Među njima su Gračanička povelja, pesme Gračanica Desanke Maksimović, Na Gazimestanu Milana Rakića, i Zavještanje velikog župana Stevana Nemanje Mileta Medića.

U muzici i kinetici se jasno raspoznaju motivi tipični za tradicionalno muzičko i plesno nasleđe Srbije. Ipak, osim navedenih izvora, oni su u potpunosti komponovani po uzoru na tradiciju ovih prostora, dok se u pojedinim momentima javlja i ambijentalna muzika, čiji je autor Aleksandar Sofronijević.

Ona se pojavljuje onda kada se kinetika smiruje, kako bi se postigla atmosfera napetosti i neizvesnosti. Autor je u te svrhe koristio zvuke iz prirode (grmljavina, vetar), perkusivne instrumente i vokalne jednoglasne ili višeglasne deonice pevane na jednom slogu. Upotreba ovog muzičkog žanra do sada nije bila uobičajena za koreografije tradicionalnog plesa u našoj sredini.

Ansambl ”Venac”, Koreodrama 700 (foto: Nikola Živić)

U koreografskom jeziku Cileta Mitića je moguće prepoznati uticaj eminentnog srpskog koreografa Dobrivoja Putnika. Scena „Markova Šara” odaje uticaje njegove koreografije Trojno – čobansko nadigravanje, na šta upućuje prisustvo dve grupe od po četiri muška izvođača, koje su u mnogim momentima suprotstavljene u smislu kinetike i kostima.

Scene „Batina igra leptira” i „Konzul” predstavljaju jedan blok, jer se tematski nadovezuju jedna na drugu. U obema autori obrađuju muzički i kinetički materijal zasnovan na muzičkoj i plesnoj tradiciji Prizrena. Ovaj grad na taj način ima posebno mesto u čitavoj koreodrami, što je razumljivo, s obzirom na njegov istorijski značaj.

Koreografska forma ili smisao u koreografiji narodne igre

Posebno je upečatljiva „vrteška”, koja je neka vrsta zaštitnog znaka Ansambla „Venac”. Izvode je muški izvođači, koji povezani za ruke formiraju zatvoreno kolo, a ono se velikom brzinom pomera u desnu stranu. U kombinaciji sa odgovarajućim kostimom i scenskom rasvetom, „vrteška” predstavlja jedan od najefektnijih momenata.

Ansambl ”Venac”, Koreodrama 700 (foto: Nikola Živić)

U sceni pod nazivom „Janićije” ženski deo ansambla izvodi Arhaičnu žensku igru iz Gračanice, koreografa Radojice Kuzmanovića. Ova scena je, takođe, tematski povezana sa narednom „Tankosići”, kojom su autori načinili omaž srpskim vojnicima, koji su oslobodili Gračanicu 1912. godine nakon borbe sa vojnicima Osmanskog carstva.

SVADBA

Finalna scena pod nazivom „Svadba” u najvećoj meri sadrži direktno preuzimanje tradicionalnih plesova, muzike i svadbenih rituala Kosova i Metohije, i uklapa se u dominantne scenske koreografske postavke tradicionalnih plesova mnogih ansambala u Srbiji i dijaspori. Tako su od tradicionalnih plesova preuzeti svekrvino oro i čačak iz centralnog Kosova, a od pesama „Kićenice, mlada nevesto” i „Cveto, mori, Cveto”, izvedene uz trotaktni obrazac lakog kola.

Scena je i najmasovnija, s obzirom na to da se pojavljuje veliki broj različito kostimiziranih izvođača. Na ovaj način su autori izbegli unificiranost, koja je česta u koreografijama tradicionalnog plesa, i istovremeno doprineli stvaranju saborske atmosfere.

U okviru „Svadbe” su plesači Ansambla „Venac” pokazali i svoje glumačke veštine. Tako se jedna grupa izdvaja na uglu pozornice i govornim dijalozima dočarava humorističnu situaciju, dok za to vreme paralelno traje izvođenje tradicionalnog plesa čačak, čime je stvoren utisak postojanja „scene u sceni”.

Digitalna izdanja magazina „Etnoumlje” mogu se kupiti na sajtu „Novinarnica”

Koreodrama 700 je multimedijalno autorsko delo, koje obrađuje teme iz duge istorije ne samo postojanja manastira Gračanica, već čitavog srpskog naroda.

Udruživanjem muzike, plesa, kostima, video snimaka, govornih dijaloga sa ostalim scenskim efektima poput svetala i boja, ostavlja utisak visoke produkcije, kao i promišljenog i uzajamnog stvaranja stručnjaka iz različitih oblasti.

Ansambl ”Venac”, Koreodrama 700 (foto: Nikola Živić)

S obzirom na to da velikim delom dominira komponovan kinetički i muzički materijal na osnovama tradicionalnog nasleđa, „Venčev” projekat 700 je pomerio granice scenskog prikazivanja tradicionalnih plesova i biće interesantno pratiti da li će i koliko uticati na rad drugih ansambala u Srbiji i dijaspori.

⁕ ⁕ ⁕

Ansambl narodnih igara i pesama Kosova i Metohije „Venac” osnovan je 1964. godine u Prištini, pod prvobitnim nazivom „Šota”, da bi  1993. godine promenio ime u „Venac”. Ratna zbivanja 1999. godine na ovom prostoru uslovila su odlazak zaposlenih, te njihovo privremeno sedište postaje Grad Niš. „Venac” se 2003. godine vraća na Kosovo i Metohiju, i to prvo u Čaglavicu, a zatim od 2008. njegovo trajno sedište postaje Gračanica. Danas je to jedina institucija koja svojim aktivnostima teži očuvanju srpskog kulturnog identiteta na prostoru Kosova i Metohije.

. . .