RUBRIKA: Knjigu pod mišku

Marija Vitas : Vranjsko muzičko nasleđe

Grad Vranje / Zavod za proučavanje kulturnog razvitka, 2020

Muzičko Vranje, kroz vreme i prostor

Autor: Tijana Stanković

Opis rada prvih melografa neretko izgleda ovako: verući se kozjim stazama do udaljenog sela, pod teretom magnetofona od 45 kg, pioniri etnomuzikologije ulagali su nadljudske napore ne bi li zabeležili poslednje odjeke muzičkog nasleđa.

Današnje podvige u profesiji pospešuju tehnološki unapređene spravice za snimanje zvuka, brza komunikacija uz pomoć brojnih audio-vizuelnih aplikacija, lak pristup arhivima i ne na poslednjem mestu, prihvatanje višestrukih potencijala završnog rezultata istraživanja – u korist naučnih saznanja, eventualnog razvitka turističke i ekonomske privrede i zajednice uopšte.

Vranje, između dva svetska rata (izvor: privatno vlasništvo)

Kakve veze imaju ove uvodne reči sa monografijom Vranjsko muzičko nasleđe, pitate se? Odgovor se sastoji u želji da slikovito najavi priču o procesima istraživanja i britkim mislima Marije Vitas.

Knjiga Vranjsko muzičko nasleđe prvenstveno je naučna studija ispričana jezikom pristupačnim širem auditorijumu. Ovo dvojezično izdanje objavio je Grad Vranje u saradnji sa Zavodom za proučavanje kulturnog razvitka iz Beograda, uz podršku Ministarstva kulture i informisanja.

Na nešto više od 90 strana, uz prateći disk sa 18 numera, fotografije koje su ovekovečile grad Vranje kroz istoriju, savremene kulturne manifestacije i njegove najreprezentativnije izvođače, autorka je živopisno i vrlo koncizno izložila najznačajnije elemente nematerijalnog kulturnog nasleđa ovog grada.

Knjiga je takođe rezultat dela aktivnosti Akcionog plana grada Vranja u okviru UNESKO-ve Mreže kreativnih gradova u oblasti muzike, čiji je Vranje član od oktobra 2019. godine.

Rečenice se s lakoćom prepunjavaju važnim podacima i jasno je, na prvi pogled, da je, u središtu gustog veza brojnih čimbenika, ovo ozbiljan poduhvat koji se odvija lagano, ali sigurno, podrazumevajući kvalitet kao jedan od jemaca za pravdanje završnog rezultata.

Kad smo kod kvaliteta, u cilju tvrdnje da je Marija Vitas najbolja profesionalna ličnost za ovaj angažman, sledi nekoliko biografskih podataka. Čitaocima ovih redaka poznata je kao urednica magazina Etnoumlje i aktivna učesnica u promovisanju regionalnog world music žanra. Veštine iz oblasti etnomuzikologije sticala je na studijama pomenute discipline na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu i potom kao dugogodišnja autorka i voditeljka muzičke emisije Od zlata jabuka Radio Beograda 2. Upečatljivo skladan spisateljski stil razvijao se uporedo, i po prirodi stvari, usledila su brojna priznanja za rad.

Uverenje stanovnika Vranja o svom gradskom nematerijalnom nasleđu kao o pomalo anahronoj, devetnaestovekovnoj tvorevini iz pera Borisava Stankovića, uvaženo je u tekstu. Štaviše, autorka ovakav romantičarski doživljaj prošlosti usvaja kao relevantan ugao gledanja. Pa ipak, raščlanjujući razvojni put urbane muzičke tradicije, ona za začetak označava 19. vek, poštujući naučni princip i informacije iz relevantne literature.

Locirajući taj mogući početak vremensko-prostornom odrednicom, Marija Vitas prati itinerer vranjske pesme i svirke, širenje granica ovog žanra na veću teritoriju, obraćajući pažnju na uzročno-posledične veze u kompleksnom životu ove specifične muzike.

Tako se kao važni momenti u knjizi uzimaju prvobitno muziciranje u intimnom prostoru, prelazak u javnu sferu kafana, pojava vranjske pesme u Beogradu, a potom i Radio Beogradu, čiji se pozitivan i negativan uticaj na melopoetske elemente sagledava kroz tekst.

Repertoar urbane muzičke tradicije Vranja je u knjizi prikazan kao kompleks različitih elemenata i uticaja, a kao najveći segment se izdvaja vranjska pesma. U želji da identifikuje karakteristike ovog žanra, autorka navodi da je za stilsko određenje vranjske pesme potrebno proceniti je kroz prizmu multikulturalnosti.

Ova urbana sredina, za razliku od ruralne, čija je tradicija satkana od manje upliva sa strane, nosi pečat profane i sakralne prakse svih etničkih zajednica koje su ostavile traga u kolektivnom stvaranju i negovanju muzičke tradicije.

Na tragu razoružavanja stereotipnih mišljenja o ritmičkim sistemima, osim uvreženog mišljenja da je aksak ili neparni ritam tipičan za jugoistok zemlje, u knjizi se naglašava prisustvo parnih podela takta i slobodnog ritma, posebno kod pesama ispevanih u sistemu parlando rubato, a za primer se ističe stvaralaštvo mnogih pionira vokalne i instrumentalne prakse Vranja.

Može se naslutiti da je ovo pregled muzičke tradicije u čijem je fokusu proces razvitka koji nije završen, a naziru se naznake daljeg rada sa ovom praksom, i to u dva momenta. Prvi je upis vranjske pesme u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije, kao i korak u pravcu svetske promocije vranjske tradicije u okviru kompilacijskih vodiča World music asocijacije Srbije, koji se redovno predstavljaju na najvećem sajmu muzike sveta WOMEX-u. Istoj grupi pripisuje se i prihvatanje Vranja u članstvo Uneskove Mreže kreativnih gradova, zahvaljujući gradskom muzičkom nasleđu.

Drugi momenat je praćenje savremenih tendencija u okviru urbanog folklora i rad sa muzičkim materijalom. Tu je uvršten i presek world music sastava sa akcentom na negovanje i osavremenjivanje tradicije, praćenje festivalskog života grada i raznih manifestacija, čija muzička ponuda prevazilazi kategoriju narodne muzike. Ovakav pronicljivi pogled autorke na muzičku tradiciju jedne urbane sredine govori o potrebi da se ona sagleda na jedan nov, liberalan način, lišen negativnih aspekata identitetske politike, uočavajući tanke i često pomične granice između žanrova. Važan dodatak monografiji su dve dodatne vizure u saglasju sa radom, recenzije etnomuzikologa dr Dimitrija Golemovića i Dragane Marinković, urednice emisije Od zlata jabuka.

U pogledu uvodnih reči, sposobnost autorke da vredne informacije sroči u efektivan okvir, interesantan za čitanje, a opet sveobuhvatan u kvalitativnom smislu, najveći je domet knjige Vranjsko muzičko nasleđe. Nastanak rada se vezuje za period lokdauna, pa se i metodologija internautskog istraživanja nameće kao pozitivan primer kako savremeni etnomuzikolog pristupa istraživanju. Odsustvo notiranih muzičkih primera i melopoetske analize možda lišava malobrojnu stručnu garnituru dodatnih detalja, ali sama forma monografije sugeriše višestruku primenjivost.

Vranjsko muzičko nasleđe predstavlja urbani vranjski repertoar veoma stručno, uz adekvatnu literaturu, obuhvatajući sve uticaje i elemente koji ga čine. Umesto krajnjeg zaključka, prikaz se završava iščekivanjem sledeće stepenice u radu sa vranjskim muzičkim nasleđem.

. . .