RUBRIKA: SKOK UDALJ

Borba bez obzira na sve: Grup Yorum

Trećeg oktobra navršilo se pola godine od smrti Helin Bolek (Bölek), pevačice turske Grup Yorum, koja je umrla nakon 288 dana štrajka glađu u borbi za pravedno suđenje i pravo da grupa javno nastupa. Nedugo zatim, 7. maja 2020. godine, od posledica 323 dana dugog štrajka glađu, umro je i basista grupe Ibrahim Gokček (İbrahim Gökçek), kao i Mustafa Kočak (Koçak – nakon 297 dana), politički zatvorenik, koji je tražio fer suđenje i solidarisao se sa grupom. Nedavno. 28. avgusta, umrla je i njihov advokat iz Narodne advokatske kancelarije, Ebru Timtik nakon 238. dana štrajka glađu.

Autor: Danko Strahinić

Helin Bolek (YouTube Print Screen)

Tokom trideset pet godina rada, folk-rok bend Grup Yorum (reč znači stav ili komentar) na čelu je tzv. protestne ili özgün muzike u Turskoj. Grup Yorum je nastala 1985. godine kao odgovor na vojnu diktaturu, uvedenu u Turskoj 1980. godine. Oni su deo duge istorijske tradicije koja se naslanja na duh otpora Pir Sultan Abdala (16. vek), pesnika iz redova Alevija (nepriznata kulturna i heterodoksna verska manjina u Turskoj), kao i legendarnog borca i pesnika Koroglua (Koroğlu, 16. vek). Oni nastavljaju i rad veoma cenjenog i socijalno angažovanog pesnika i intelektualca Ašika Mahzuni Šerifa (Aşık Mahsuni Şerif, 1939 – 2002), kao i Ašika Ihsanija (Aşık İhsani, 1932 – 2009), a naročito Ruhija Sua (Mehmet Ruhi Su, 1912 – 1985), jednog od glavnih stvaralaca tzv. revolucionarne muzike.

Grup Yorum kombinuje melodije i ritmove türkü muzike (folk pesme nepoznatih autora na turskom jeziku) i prateće tradicionalne instrumente, sa elementima američkog roka, internacionalnih socijalističkih marševa i latinoameričke političke muzike, tzv. Nueva cancion. Upravo je Nueva cancion (žanr koji je imao značajnu ulogu u prodemokratskim procesima u Portugaliji, Španiji i Latinskoj Americi) imala važnu ulogu kao inspiracija za nastanak Grup Yorum. Njihove pesme aranžmanski mogu da podsete na revolucionarne pesme u pop-rok formi iz vremena nekadašnje socijalističke Jugoslavije.

Grup Yorum na koncertu (izvor: Grup Yorum)

Osim izvođenja „türküˮ muzike, te „oyun havalariˮ kompozicija, kao i „deyişˮ pesama autora iz reda Alevija (odakle potiču neki od članova), oni su najviše poznati po nekoliko stotina svojih autorskih pesama, koje su objavili na dosadašnja 23 albuma. Poput nekadašnjih ašika, oni obrađuju istorijske i savremene teme i prenose snažnu političku poruku.

Grup Yorum imaju pesme koje govore o gladi, borbi za socijalnu pravdu, pravnu državu i pravedno suđenje, kao i o nacionalnoj emancipaciji Kurda. Takođe se zalažu i za prava zatvorenika i zaštitu prava radnika koja su ugrožena u Turskoj (kako ranije, tako i pod vlašću konzervativne proislamističke AKP), ali i na globalnom nivou. U svojim pesmama oni zastupaju otpor različitim oblicima represije: šovinističkoj, socijalnoj, ekonomskoj, političkoj, religijskoj. Njihove pesme su praktično deo svakog protesta za prava manjina, Kurda, radnika itd.

Grup Yorum, vizual

Grup Yorum je prva javno pevala kurdske pesme, dok je jezik još bio zabranjen, zbog čega su 1988. godine njeni članovi bili uhapšeni. Nakon skidanja jezičke zabrane (1991), prvi su na albumu objavili kurdsku pesmu „Keçê Kurdanˮ i zbog toga očekivano naišli na probleme. Naime, na putu za Dijarbakir (jedan od kurdskih centara u jugoistočnoj Turskoj), zaustavljeni su od policije koja je nakon toga izrešetala pakovanja sa kasetama na kojima je bila pesma.

Pesma „Keçê Kurdanˮ je „problematičnaˮ zbog dvojakosti poruke, jer se može posmatrati kao apel kurdskim devojkama za emancipaciju od muškaraca, ali i poziv za borbu za slobodu od turske države.  Koliko je pesma trn u oku vlastima pokazuje istoimeni album poznate pevačice kurdskog porekla Ajnur Dogan (Aynur Doğan), koji je 2004. godine određeno vreme imao regionalnu zabranu, upravo zbog te pesme.

U pesmama sastava Grup Yorum nije redak i pojam planine, jer taj motiv ima naročitu simboliku u borbi Kurda protiv turskih vlasti (čuvena je kurdska izreka: „Nemamo prijatelje, osim planinaˮ).

Osim kontroverznih kurdskih pesama, Grup Yorum je izvodila i folk pesme na jeziku Zaza i na jezicima drugih etničkih grupa iz Anatolije, kao i pesme međunarodnog socijalističkog pokreta, od kojih je najpoznatija „Bella Ciaoˮ („Cav Bella“).

Verzija Grup Yorum-a je nakon hakerskog napada 21. maja ove godine puštena umesto ezana (poziva na molitvu) sa minareta mnogih džamija u pokrajini Izmir, što je  protumačeno kao znak podrške grupi.

„GLAD NE ZNA ZA RELIGIJU” (stih iz pesme „Insan Pazari”)

Grup Yorum je uradila i pesmu „Surmenelimˮ na stihove Sadika Mamatija (po nacionalosti Laz), koji je 1999. godine zajedno sa Seldžukom Akgunom (po nacionalnosti Kurd), u znak protesta izveo akciju protiv bombardovanja SR Jugoslavije kao imperijalističkog čina. Oni su tom prilikom raketirali američki konzulat u Istanbulu i tada su obojica i poginuli. Njih dvojica su bili borci zabranjene marksističko-lenjinističke Revolucionarne narodne oslobodilačke partije/fronta DHKP-C, koja je i na listi terorističkih organizacija u Turskoj, SAD i EU.

Prema rečima članova Grup Yorum, u njihovim pesmama meta kritike su fašizam, američki imperijalizam i turske vlasti koje im služe. Vrlo izričiti su u pesmi „Defol Amerikaˮ, u kojoj zagovaraju izbacivanje Amerike iz Turske, jer je smatraju glavnim „uzročnikom problema čovečanstvaˮ.

Tako i na poslednjem albumu Ille Kavga iz 2017. godine, u pesmi „Amerika’dır Düşmanˮ (Amerika je neprijatelj), SAD smatraju uzročnikom gladi, siromaštva, okupatorom i otimačem prirodnih bogatstava. U pesmi pozivaju na borbu protiv američke okupacije, pa kažu: „iako nemaš pušku, baci kamen na fašizamˮ. Kako je primetio novinar Murat Merič (Meric), „oni su uvek bili na strani potlačenih, onih koji su iskusili surovost i onih koji su pružali otpor i svojim pesmama im davali snaguˮ.

Helin Bolek, Grup Yorum (izvor: Grup Yorum)

Uprkos oduzimanjima albuma, zabranama koncerata i hapšenjima, po prodaji albuma su među najprodavanijim izvođačima u Turskoj. Nastupi Grup Yorum su najposećeniji u istoriji Turske, pa je tako na koncertu povodom 25 godina rada benda, 12. juna 2010. godine, na nekadašnjem İnönü stadionu bilo preko 55 hiljada ljudi.

Prva dva u nizu besplatnih koncerata, pod nazivom Potpuno nezavisna Turska (Tam Bağımsız Türkiye), sa čijom organizacijom je grupa, bez učešća velikih sponzora, započela 2011. godine, posetilo je 150 hiljada i 250 hljada ljudi. Broj prisutnih na koncertu u Izmiru 2015. godine procenjuje se i na milion.

Njihovi koncerti nisu klasični muzički nastupi. Na njima se može videti izvođenje kurdskih igara ili plesa Alevija na bini (naročito među publikom), različiti performansi, a vrlo važan segment čine čitanja revolucionarnih pesama i držanje političkih govora. Grup Yorum stoje i iza snimanja F-Tipi (Tip F), filma o iskustvima političkih zatvorenika u strogo čuvanim zatvorima tzv. F-tipa, čije su prikazivanje ometale vlast i ekstremno nacionalna Partija nacionalističkog pokreta (MHP).

POLITIČKI PROGONI

Zbog svog društvenog angažmana i učešća na protestima, Grup Yorum je dugo na meti vlasti, te su mnogi članovi iznova bili hapšeni, a neki i trajno prognani iz Turske. Ubrzo nakon osnivanja, prvi članovi su uhapšeni i bend je postao kolektiv u kome su na mesta uhapšenih dolazili novi članovi, svesni u šta se upuštaju. Za trideset pet godina postojanja izmenile su se tri generacije (1984 – 1990, 1990 – 2000 i od 2000. do danas).

Tokom godina su bili hapšeni nekoliko stotina puta i blizu petsto puta su izvođeni pred sud. Samo u poslednjih nekoliko godina, policija je njihov legalni Kulturni centar „Idil” pretresala više od deset puta, a tom prilikom su uništavani instrumenti, knjige i inventar. U toku jedne od racija, oduzete su „uniforme terorističke organizacije”, a reč je o košuljama, uglavnom oker ili maslinastozelene boje, u kojima nastupaju članovi grupe. Uprkos tome što su tokom jednog od brojnih upada policije u „Idil” svi instrumenti polupani ili oštećeni, grupa je rešila da upravo na tim instrumentima, 2017. godine, snimi i objavi za sada poslednji album Ille Kavga.

Mnogi od članova su bili i žrtve policijske torture. Tako su 2012. godine glavna pevačica Selma Altin i violinista Ezgi Dilan Balči (Balci) privedeni prilikom okupljanja povodom smrti jednog od članova DHKP-C. Pevačici su, prema rečima njihovog advokata, namerno oštećene obe bubne opne, tako da delimično može da čuje samo na levo uvo, dok je violinisti slomljena ruka.

Vrhunac progona od strane države dostignut je nakon neuspelog državnog udara 2016. godine. Tada su, pod izgovorom borbe protiv Gulenista – koji su optuženi za neuspeli državni udar – posle čistki u vojsci i u državnom aparatu, a nakon novinara i akademskih radnika, na red došli i umetnici.

Grup Yorum su još 2015. godine zabranjeni pojedini javni nastupi. Prvi put u svojoj istoriji, 2018. godine su se našli na državnoj „sivoj listi” traženih terorista.

Za informaciju koja bi dovela do hapšenja članova grupe: Alija Aradžija (Ali Araci), Inana Altina, Selme Altin, Emel Ješilirmak (Emel Yesilirmak), Ihsana Džibelika (İhsan Cibelik) i Ibrahima Gokčeka – ponuđena je nagrada od 300 hiljada turskih lira (blizu 50 hiljada evra). Vlasti su tvrdile da su „povezani sa organizacijom” (misli se na zabranjenu DHKP-C). Optuženi su bez dokaza, a na osnovu izjave samog jednog svedoka.

Prilikom upada u Kulturni centar „Idil”, uhapšeno je jedanaestoro ljudi (osam članova i tri radnika koja su radila na fasadi zgrade). Selma i Inan Altin su u julu 2018. godine pobegli iz zemlje i zatražili azil u Francuskoj. Uprkos optužbama za povezanost sa zabranjenom DHKP-C, članovi su tu vezu negirali, mada je nesporno da su otvoreno pevali i o borbi same DHKP-C. U znak protesta zbog postupanja države prema njima, započeli su štrajk glađu.

„Sa poštovanjem na sećanje na Ibrahima Gokčeka i Helin Bolek” (autor: Latuff, izvor: sendika63.org)

„NAŠA TELA SU NAŠI INSTRUMENTI, NAŠI MIKROFONI”

Štrajk glađu, kao vid političke borbe, u Turskoj nije retka pojava. Zbog uslova u ozloglašenim zatvorima F-tipa državu su u periodu između 1996 – 2000. godine potresli mnogi slučajevi štrajka glađu političkih zatvorenika sa velikim brojem smrtnih ishoda, što je na javno mnjenje ostavilo duboki trag. Samo je prošlu godinu obeležio štrajk glađu nekoliko hiljada kurdskih zatvorenika, kao i kurdskih poslanika u turskom parlamentu, u znak protesta zbog izolacije Abdulaha Odžalana, zatočenog lidera Radničke partije Kurdistana (PKK).

Članovi Grup Yorum su na početku štrajka glađu izneli pet zahteva: da se oslobode svi uhapšeni članovi, da se imena članova uklone sa spiskova traženih lica ministarstva, da se povuku sve optužnice protiv članova Grup Yorum, da se ukine zabrana održavanja koncerata i da se prestane sa policijskim racijama na Kulturni centar „Idil”. Isprva je pet članova započelo štrajk, 17. maja 2019. godine. Tokom ovog štrajka podršku su im povremenim štrajkovima pružali i drugi politički zatvorenici iz drugih zatvora. Ibrahim Gokček je nakon hapšenja u februaru 2019. godine, poslat u zatvor, ali je usled pogoršanja zdravstvenog stanja zbog štrajka glađu pušten.

Pošto su pušteni iz zatvora u novembru 2019. godine, Helın Bolek i Ibrahim Gokček su nastavili sa štrajkom u znak solidarnosti sa još uvek zatočenim kolegama. Od 3. januara 2020. godine pretvorili su ga u štrajk do smrti. Oni su boravili u „Kući otpora” u istanbulskoj četvrti Armutlu, odakle su 11. marta na sılu odvedeni u bolnıcu, sa namerom da budu prisilno hranjeni, što je u suprotnosti sa međunarodnim pravom. Nakon odbijanja prisilnog tretmana ponovo su pušteni, a Ibrahim Gokček je tom prilikom izjavio da niko ne može da ućutka Grup Yorum i „ili pobeda, ili smrt”. Mustafa Kočak je, takođe, iz zatvora prebačen u bolnicu na prinudno hranjenje, što je odbijao.

Helin Bolek i Ibrahim Gokček tokom štrajka glađu (izvor: Grup Yorum)

Nakon Helinine smrti zabranjeno je čak i da se održi sahrana kakvu je želela. Policija je iz cemevi (molitveni prostor Alevija nepriznat od države) oduzela sanduk sa telom i obavila sahranu bez prisustva rodbine. Uprkos tome što je Ibrahim svojom voljom završio štrajk glađu 5. maja, on je od posledica umro u bolnici dva dana kasnije.

Nakon Ibrahmove smrti problemi nisu prestali. Po održanju verske ceremonije u cemevi, pod izgovorom da se ne drži distanca u vreme proglašene pandemije, policija je zabranila protestni marš okupljenih Ibrahimovih poštovalaca. Kako bi rasterala okupljene, bacala je suzavac i ispaljivala gumene metke. Potom je oduzela Ibrahimovo telo, kasnije vraćeno porodici, koje je uz jaku policijsku pratnju odneto da se sahrani na groblju u oblasti Kajzeri. Ovo je izazvalo reakcije „Sivih vukova”, paramilitarne organizacije bliske ultranacionalnoj MHP (koja čini vlast sa AKP), a koji su izneli pretnje da će telo biti iskopano.

Bend je i nakon smrti ovih članova izložen represiji i hapšenjima. Naime, 5. avgusta je policija ponovo tokom probe za najavljeni zabranjeni koncert uhapsila još šest članova, a Kulturni centar „Idil” je iznova pretražen. Prilikom pokušaja da se održi novi koncert Potpuno nezavisna Turska, 9. avgusta, policija je hapsila okupljenu publiku.

S obzirom na to da je prva postava u zatvoru već nekoliko godina, a druga uhapšena početkom avgusta, poslednji internet koncert 11. avgusta održala je treća postava, koju čine najmlađi članovi, uglavnom tinejdžeri i studenti.

Trećeg septembra pušten je iz zatvora Ali Arači, a poslednjeg dana septembra, na 40. rođendan Ibrahima Gokčeka, iz zatvora su, uz obavezu sudskog nadzora, puštene Ibrahimova žena Sultan Gokček i druga pevačica Bergjun Varan (Bergün). Četvrtog oktobra je uhapšena još jedna članica benda, Dilan Ekin. Nalog za hapšenje je izdat zbog učešća na sahrani Ibrahima Gokčeka.

SOLIDARNOST I PODRŠKA

Nije neobično da grupa ovog profila uživa toliku popularnost, a ključ leži u solidarnosti koju ispoljavaju. Grup Yorum redovno piše pesme u spomen novonastradalima u borbi.

Tako je jedna od potresnih posvećena nastradalom dečaku Berkin Elvanu („Uyan Berkinim”), koga je smrtno pogodio policijski suzavac tokom protesta na Taksim trgu 2013. Druga je o prisilnom raseljavanju siromašnih iz gradskih četvrti, kako bi se izgradio luksuzan neboder. Treća, pak, o pogibiji trista jednog rudara u rudniku Soma 2014. godine, koja se desila zbog toga što su vlastima bliski vlasnici štedeli na zaštitnoj opremi i tehnici.

Krajem maja su objavili pesmu „Zafer Halayi” („Ples pobede”), posvećenu Helini, Ibrahimu i Mustafi. U njoj svoje kolege muzičare nazivaju „besmrtnom pesmom”, „komandantima sedam nota”, Mustafu Kočaka „ratnikom za pravdu”. Nakon smrti Ebru Timtik objavili su i pesmu njoj posvećenu.

Tokom godina, a naročito nakon hapšenja, Grup Yorum je dobijala solidarnu podršku od kolega umetnika, „od Antarktika do Latinske Amerike” (Ibrahim Gokček). Tako je na jednom njihovom koncertu sa polomljenom gitarom nastupala Džoan Baez (Joan).

U maju 2020, u Grčkoj, 120 muzičara okupljenih na ulazu u Odeon Heroda Atičkog, podno Akropolja, izvelo je „Tencere Τava Ηavası” benda Kardeş Türküler, emblematičnu pesmu o društvenim borbama koje su se odigrale na trgovima Turske 2013. godine.

Potom se u avgustu okupila još jedna grupa grčkih muzičara, koja je pesmu Grup Yorum „Haklıyız kazanacağız” (U pravu smo, pobedićemo) izvela na grčkom jeziku.

U Atini se i dalje pred turskom ambasadom organizuju protesti koje grčka policija redovno rastura. U Italiji je objavljen poseban album u znak podrške. U pojedinim državama Evropske unije advokati su nakon smrti Ebru Timtik protestvovali u znak podrške kolegama iz Turske. U Nemačkoj je 3. oktobra održan koncert podrške pod nazivom Sloboda izražavanja i kulture – i u Nemačkoj, jer su sastavu Grup Yorum i tamo zabranjeni nastupi.

Grup Yorum nije bend, oni su kolektiv, oni su stav, oni su ideja o solidarnosti koja je spremna na najveće žrtve. Nemoguće je reći da li će Grup Yorum u svojoj borbi uspeti, ali je sigurno da od toga neće odustati, jer su taj zavet zapečatili životima. Uostalom, sami su rekli „Ille Kavga” – Borba bez obzira (na sve).